«Έφερα και τα κυάλια μου! Είναι η πρώτη φορά που εξερευνώ το βουνό.»

«Δε φανταζόμουν ότι τα δέντρα επικοινωνούν μεταξύ τους όπως οι άνθρωποι.»

«Είναι η καλύτερη θέα που έχω δει ποτέ.»

«Η άμμος μέσα της έχει ζωή!»

«Μπερδευόμουν στα μονοπάτια. Τώρα ξέρω να βρίσκω το δρόμο μου».

«Τα κούμαρα είναι νόστιμα σαν τις φράουλες!»

«Θα σε βοηθήσω εγώ ν’ ανέβεις, πιάσε το χέρι μου».

Είναι λίγες από τις φράσεις που συγκρατούμε καθημερινά, ζώντας με τα παιδιά σας την περιπέτεια, τη δράση και την εξερεύνηση στην ελληνική ύπαιθρο.

Σχεδιάζουμε και υλοποιούμε δραστηριότητες στην ύπαιθρο για παιδιά και εφήβους. Τι σημαίνει αυτό; Μπορεί να σκεφτείτε: λίγο πεζοπορία, λίγο τοξοβολία, κολατσιό, παιχνίδι.
Όλα αυτά είναι θαυμάσια, η δουλειά μας όμως είναι λίγο διαφορετική. Θυμάστε, ως γονείς, όλες εκείνες τις φορές που νιώθετε έκπληξη ή περηφάνια, για μια φράση, παρατήρηση, ή και για τις πρώτες κουβέντες του παιδιού σας; Όταν σκέφτεστε, «πώς το είπε/κατάλαβε/έμαθε/ένιωσε αυτό;» Αυτό είναι το δικό μας επιθυμητό αποτέλεσμα μετά από κάθε δράση. Πρέπει να έχουμε γίνει μάρτυρες τέτοιων στιγμών.

Πώς επιτυγχάνεται αυτό; Δεν υπάρχει συνταγή. Η παιδεία, η μάθηση, η αγάπη, η μητρότητα/ πατρότητα, η φιλία, ο έρωτας, το σύννεφο, το χιόνι, το χριστουγεννιάτικο δέντρο, το κρασί… κανένα θαύμα του κόσμου δεν έχει μία συνταγή. Έχουν όμως συστατικά, και για να τα βρούμε καλό είναι να σπάσουμε κάποια στερεότυπα.

Στερεότυπο # Νο.1
«Η φύση».

«Πρέπει τα παιδιά να έρθουν σε επαφή με τη φύση». «Είμαστε επισκέπτες στο δάσος». «Δε διαταράσσουμε την ισορροπία της φύσης». Από εδώ ξεκινάει μια παρεξήγηση, η οποία δε βοηθάει σε κανένα επίπεδο τα παιδιά να απολαύσουν μια περιπέτεια στο βουνό, μια δράση στην παραλία, μια βουτιά στη θάλασσα. Τα παιδιά είναι φύση, και το δάσος είναι σπίτι τους. Με το να προσδιορίζουμε ως «φύση» τη χλωρίδα και την πανίδα αλλά όχι τον εαυτό μας (και πόσο μάλλον τα παιδιά), είμαστε εξ’ ορισμού αποκομμένοι απ’ αυτήν, μπαίνουμε σε μια θέση άμυνας, φόβου και καθωσπρεπισμού. Το χειρότερο απ’ όλα, βιώνουμε κάτι που μας αρέσει τόσο πολύ, έχοντας άγνοια ότι είμαστε κομμάτι του.

Τα παιδιά μαθαίνουν ότι υπάρχει «η φύση» και «το άλλο». Ποιο είναι αυτό; Η πόλη, οι δρόμοι, τα κτίρια, το καυσαέριο, η καθημερινότητα, τα μαθήματα. Ή τελοσπάντων ό, τι δεν είναι καφέ, πράσινο και μπλε. Μπαίνοντας σε ένα δάσος στην καλύτερη περίπτωση δηλώνουμε «επισκέπτες» και διατυπώνουμε κανόνες σεβασμού, απόρριψης σκουπιδιών, ησυχίας και προσοχής των καημένων λουλουδιών που προσπαθούν να επιβιώσουν απ’ το ποδοπάτημά μας. Η φύση είναι κάτι έξω από μας, πολύτιμο, που πρέπει να προσέχουμε. Και τότε εμείς τι είμαστε;

Είναι σημαντικό να διαχωρίσουμε τη φύση από την ύπαιθρο. Στην ύπαιθρο όντως υπάρχει έντονη φυσική παρουσία, και αυτός είναι ο στόχος μας: Να ενθαρρύνουμε τη φυσική παρουσία. Είμαστε όσο φύση είναι και τα δέντρα, τα ποτάμια, οι κορυφές, ο βυθός της θάλασσας. Τα κόκκινα φύλλα του φθινοπώρου είναι τόσο φυσικά όσο οι μπούκλες στα μαλλιά των παιδιών, η ροή του νερού όσο το τρέξιμό τους, τα κλαδιά των δέντρων όσο το σκαρφάλωμά τους, ο βράχος όσο η προσπάθειά τους να ισορροπήσουν. Η ανθοφορία έχει τόση φύση μέσα της όση η ευγένεια και η αλληλεγγύη, η βροχή και ο κεραυνός τόση, όση έχουν η ανθρώπινη θλίψη και χαρά, το θάρρος και η ανάγκη για αναζήτηση. Η επικονίαση του αέρα και των μελισσών έχει μέσα της την ίδια φύση με την εργασία μας στο γραφείο.

Όσο τα παιδιά το αντιλαμβάνονται αυτό, τόσο ευχαριστιούνται και οφελούνται από τη ζωή στην ύπαιθρο. Και σταδιακά προσέχουν τα σκουπίδια τους, σέβονται τα ζώα, προστατεύουν τα φυτά, δε ξεσπούν σε φωνές, αλληλοβοηθιούνται, μοιράζονται, προσέχουν τον εαυτό τους, όχι επειδή το λέει ο κανόνας αλλά επειδή «τους βγαίνει φυσικά».

Στερεότυπο # Νο.2
Η δραστηριότητα, τα «δυνατά» και τα «λιγότερο αθλητικά» παιδιά.

Πολλές φορές ταυτίζουμε τη δραστηριότητα στην ύπαιθρο με τη σωματική δραστηριότητα και αυτό είναι εν μέρει σωστό, αλλά ελλειπές. Ακόμα και η πεζοπορία απαιτεί «διάβασμα» του εδάφους και εξοικείωση του πέλματος στα πατήματα, γιατί το terrain του βουνού ή μιας παραλίας είναι τελείως διαφορετικό από αυτό του δρόμου ή του σχολείου. Στην ύπαιθρο καμία δραστηριότητα δεν είναι αμοιγώς σωματική, και αυτό είναι το φανταστικό: Είτε παίζουμε είτε μαθαίνουμε, είμαστε σε μια συνεχή διαδικασία συντονισμού- συνεργασίας σώματος και εγκεφάλου. Κάθε παιδί ανταποκρίνεται με τόσο διαφορετικό τρόπο στο παιχνίδι και τη μάθηση, και όλοι οι τρόποι αποδίδουν το ίδιο καλά.

Πριν λίγες μέρες μια μητέρα μας ρώτησε αν ο εξάχρονος γιος της τα κατάφερε στην πεζοπορία γιατί δεν είναι αθλητικός τύπος. Ο γιος της εκείνη τη μέρα οδήγησε την τάξη του στο μονοπάτι, με ιδιαίτερο ταλέντο στην τήρηση του ρυθμού και την κίνηση της ομάδας.

Στερεότυπο # Νο. 3
«Ο φόβος»

Ο ψυχολόγος Παύλος Γιαννάκης έχει πει, «ο φόβος είναι σαν τις άγκυρες του καραβιού, τις σηκώνεις μία- μία εφόσον έχεις κάνει την κατάλληλη προτετοιμασία για να σαλπάρεις, αν τις σηκώσεις απότομα προτού ετοιμαστείς, το καράβι θ’ αρμενίζει ανεξέλεγκτα». Στην ύπαιθρο δημιουργείται φόβος για διάφορα ζητούμενα τα οποία, τις περισσότερες φορές, συνδέονται με προκαταλήψεις: Τα φίδια, οι αρκούδες, το χιόνι, το ύψος, το νερό, το βάθος, ακόμα και το χώμα («η βρωμιά»). Είναι αναγκαίο να διαχωρίζουμε τον φόβο από την προβολή του γιατί τα παιδιά αξίζουν περισσότερα από μια απάντηση τύπου «δεν υπάρχουν αρκούδες στον Υμηττό», ή «κατέβα από το δέντρο». Σίγουρα όταν ένα παιδί λέει «έχω υψοφοβία» μάλλον δεν έχει ιδέα τι είναι η υψοφοβία, εντούτοις εκείνη τη στιγμή λέει «φοβάμαι», και αυτό χρήζει μεγάλου σεβασμού. Δεν το ενθαρρύνουμε ούτε το αποθαρρύνουμε, το σεβόμαστε- γιατί εκείνη τη στιγμή βιώνει κάτι νέο, φρέσκο, πρωτόγνωρο. Ο φόβος εμφανίζεται όταν βγαίνουμε από τη ζώνη ασφαλείας είτε σωματικά, είτε εγκεφαλικά. Το σώμα μας δοκιμάζει νέες κινήσεις, οι νευρώνες μας κάνουν νέες συνάψεις. Και αυτό είναι θαυμάσιο.

Στερεότυπο # Νο. 4
Ποιοι είναι «οι ειδικοί»;

Δεδομένων και τηρουμένων των προτύπων ασφάλειας, ποια είναι η κατάλληλη μέθοδος για τη δραστηριοποίηση των παιδιών στην ύπαιθρο; Όλες. Όπως οι γονείς και οι παιδαγωγοί, συγκεντρώνουμε καθημερινά στη φαρέτρα μας όσο περισσότερη γνώση μπορούμε, για τα πάντα.

Μια δράση στο βουνό εμπλέκει (πέραν της ασφάλειας) γνώσεις παιδαγωγικής, ψυχολογίας, κινησιολογίας, ορειβασίας, βοτανολογίας, ζωολογίας, γεωλογίας, αρχαιολογίας, ερμηνείας τοπίου, υποκριτικής, συνοδείας ομάδας, και η ομάδα μας αποτελείται από ανθρώπους με αυτές τις ειδικότητες. Στην πράξη, τα παιδιά δεν εμπιστεύονται ούτε ακολουθούν έναν τίτλο πτυχίου, όπως επίσης δε στεναχωριούνται αν δεν πάρουν απάντηση για κάποιο συγκεκριμένο βότανο, ή αν σταματήσουν το παιχνίδι γιατί η ομάδα πρέπει να συνεχίσει: Φτάνει, να καταλαβαίνουν ότι η φαρέτρες μας είναι γεμάτες. Και τα παιδιά καταλαβαίνουν.

«Πατήσαμε εκεί που κατοικούσαν οι θεοί!»
«Ο ουρανός μας αγαπά και μας έστειλε τους γλάρους!»
«Δεν πίστευα ότι οι αρχαίοι είχαν τεχνολογία.»
«Εγώ και το άλογο γίναμε ένα!»
«Νομίζω ότι έχω ταλέντο στη φωτογραφία.»
«Πότε θα ξαναβρεθούμε!»

Περιπέτειες! Με καπέλα ή αδιάβροχα, με παιχνίδι και τραγούδια, προσπάθειες και συγκίνηση, με χώμα ή αλάτι, με παλάμες ανοιχτές και πόδια που πατούν τη γη… Με παιδιά και εφήβους. Η ολοκλήρωση κάθε εμπειρίας είναι ένα κράμα αυτοπεποίθησης και δημιουργικής αγωνίας, γιατί –κακά τα ψέμματα- είμαστε επαγγελματίες, ενήλικες, έμπειροι, ορισμένοι γονείς αλλά, όπως είπε και ο Ν. Καζαντζάκης, πάνω απ’ όλα πρέπει «να ζωγραφίζουμε τον παράδεισο και να μπαίνουμε μέσα».

Ζωή Κορρέ,
Υπεύθυνη Outdoor Activities των Εκπαιδευτηρίων «Ο Πλάτων»,
Product & Planning Manager στην εταιρεία Pace Odyssey (www.paceodyssey.gr)